دکتر محمد فرامرزی مسئول امور اجرایی دبیرخانه دانشگاه معین استان اصفهان در مصاحبه اختصاصی با واحد خبر روابط عمومی دانشگاه اهداف و رویگردهای دبیرخانه دانشگاه معین استان اصفهان را  تشریح و در خصوص ارتباط آمایش آموزش عالی و سند آمایش استانی توضیحاتی ارائه  دادند.

جناب آقای دکتر فرامرزی ضمن سلام و خداقوت به شما خواهشمند است در خصوص آمایش آموزش عالی استان توضیحاتی را بفرمایید؟   

یکی از موارد بسیار مهمی که در اسناد و ادبیات آموزش عالی در چند سال اخیر مطرح شده است  ، بحث آمایش آموزش عالی است . به دلیل تقاضای بالا و گستردگی در پذیرش و جذب دانشجو به ویژه در دهه 80 و 90،  کشور با یک گسترش کمی مواحه و تقریبا" بدون نظام خاصی در پذیرش دانشجو در حوزه های مختلف مواجه شد ، به نحوی که در حال حاضر در حدود 2500 یا به عبارتی 2700 موسسه آموزش عالی در سطح کشور وجود دارد.

کمیت و کیفیت این موسسات بسیار متفاوت بودند، وضعیت آموزشی و پژوهشی و همین طور تغییراتی که از نظر جمعیتی در سطح جامعه اتفاق افتاد باعث شد که در سطح کلان در ستاد راهبری و اجرای نقشه جامع علمی کشور و به طور مشخص در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه جلسه هفتصد و شش 18 /12/94  را تصویب کنند  که به عنوان مصوبه ی ساماندهی واحد های آموزش عالی معروف است و  در واقع اساس و مبنای شکل گیری دبیرخانه های پیاده سازی آمایش آموزش عالی اسانی بود  .

این مصوبه در جلسه 131 خرداد ماه 1399 در شورای ستاد راهبری اجرایی نقشه جامع علمی کشور به تصویب رسید و برای وزارت علوم تکالیفی را معلوم کردند : در ابتدا بحث منطقه بندی آموزش عالی بود که کشور را در قالب 10 منطقه آموزش عالی تقسیم کردند. متعاقبا" به این نتیجه رسیدند که برای پیاده سازی و مدیریت بهتر آموزش عالی در استان ها طرح منطقه ای را در مقیاس استانی برنامه ریزی و اجرا کنند و این بود که در اواخر سال 1399 طرح سامان دهی آمایش آموزش عالی در قالب آیین نامه پیاده سازی آمایش آموزش عالی کشور مدیریت استانی موسسات آموزش عالی در 21/8/1399 به دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی ابلاغ شد . برای استان اصفهان هم تقریبا" در آذر ماه 1399 بود که به عنوان دانشگاه جامع و مادر استان به عنوان دانشگاه معین استان اصفهان توسط وزارت علوم انتخاب و ابلاغ دانشگاه معین صادر شد. نحوه فعالیت این پیاده سازی آیین نامه به این نحو است که در هر دانشگاهی یک دبیرخانه امور اجرایی برای این موضوع باید تشکیل شود که ریاست وقت دانشگاه این دبیرخانه را تشکیل و بنده هم افتخار این را داشتم که از ابتدای شکل گیری این دبیرخانه امور مرتبط با با دبیرخانه دانشگاه معین استان را پی گیری کنم .

جناب آقای دکتر لطفا،جایگاه حقوقی و قانونی این دبیرخانه را تشریح بفرمایید؟

در واقع مبنای قانونی این دبیرخانه ماده یک و دو سند آمایش آموزش عالی کشور مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و مصوبه ی جلسه ی 131 ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور است که در آن جا الگوی استانی مدیریت آموزش عالی را با توجه به نیازها و توانمندی استان ها مورد تاکید قرار دادند. طبیعتا" وزارت علوم به عنوان مجری این قانون در سطح کلان و دانشگاه  معین استان ها به عنوان  متولی  پیاده سازی این ساختار آمایش آموزش عالی هستند. این دبیرخانه ها در واقع مبنای حقوقی آن ها بر می گردد به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و آیین نامه ای که در آبان ماه در سطح وزارت خانه مصوب و ابلاغ شد و در حال حاضر هم تحت عنوان دبیرخانه دانشگاه معین فعالیت می کند که البته یکی از ارکان مهم این دبیرخانه شورای مدیریت آموزش عالی استان است که بالاترین رکن اجرایی آموزش عالی در سطح استان محسوب می شود و نقش مشورتی در سیاست گذاری دارد و با حضور رییس دانشگاه معین استان و همه روسای دانشگاه های استان ، دانشگاه اصلی و مادر از زیر نظام ها هر کدام نماینده دانشگاه جامع آن ، رییس شهرک علمی و تحقیقاتی و محموعه آموزش عالی در این شورا عضویت دارند که  تاکنون در سطح استان اصفهان، پنج جلسه تشکیل شده است که صورتجلسات آن هم موجود است.  

لطفا بفرمایید که بحث آمایش آموزش عالی چگونه منجر به تشکیل دبیرخانه دانشگاه  معین استان شده است؟

پاسخ این سوال بر می گردد به چالش هایی که ما در سطح نظام آموزش عالی کشور داریم. گسترش غیر نظام مند ، عرضه محور ،  بی رویه و کمیت گرایی گسترده در سطح استان ها، دانشگاه ها و همین طور عدم ماموریت گرایی در بیشتر رشته ها و موسسات آموزش عالی ایجاد شده است ، عدم توجه به تقاضای جامعه ، عرضه محوری که یکی از معضل های نظام آموزش عالی بدون توجه به نیاز جامعه است ، ما هنوز در بسیاری از آموزش های جامعه همان سیاست های آموزشی صرف را داریم. این بود که مجموعه آموزش عالی به این نتیجه رسید که باید تغییراتی ایجاد شود و به همین خاطر هم در سال 1394 سند آمایش آموزش عالی تدوین شد که یک سند مدون و گسترده است و فعالیت های زیادی هم در روی آن سند شکل گرفته است و  قرار بود ساختار اموزش عالی در سطح استان ها و مناطق کشور متناسب با مزیت های منطقه ای و اجتماعی و اقتصادی باز نگری و اصلاح شود . در اصل ماموریت اجرای این سند به نظر می رسد  دبیرخانه هایی است که  در سطح استان ها شکل گرفته است.

 اما چرا به سمت تشکیل دبیرخانه های استانی رفتند؟ به هر حال اهدافی که در برنامه پیش بینی شده است اهداف آیین نامه پیاده سازی آمایش آموزش عالی در کشور است که بدون مشارکت استان ها امکان پذیر نیست و واگذاری برخی از تصمیم گیری ها در سطح استان یکی از ضرورت هایی است که وجود یک نهاد کلان در سطح استان ها را بیش از پیش برای ما مشخص می کند.

 نهادی که بتواند تقریبا" یک جایگاه نمایندگی از وزارت علوم داشته باشد و بتواند ضمن هم افزایی موسسات آموزش عالی در سطح استان بخش مربوط به ماموریت گرایی را با تقسیم کاری که در سطح استان اتفاق افتاده دقیق تر و به صورت جزئی تر انجام می دهد شکل بگیرد.

توجه به نیازها و بهره گیری موثرتر  از فرصت ها و ظرفیت های استانی یکی دیگر از نکاتی هست که منجر به تشکیل دبیرخانه های معین استان شده است. ما به دنبال تدوین سند آمایش آموزش عالی ، علم ، فناوری و نوآوری اسان  هستیم که در آن هم مزیت ها و هم فرصت ها  و هم ظرفیت ها یی که در مجموعه آموزش عالی استان وجود دارد را به صورت مکتوب و مدون به نوعی مشخص کند و سطح تصمیم سازی و تصمیم گیری آموزش عالی استان معطوف به مزیت ها و نقاط قوتی باشد  که در سطح استان وجود دارد .   ضمن این که با این فرایند، خود به خود متوازن سازی هم شکل می گیرد. یعنی وقتی موسسات بدانند هر منطقه ای ماموریتشان چیست و به دنبال حل چه چالشی هستند و رویکرد آموزشی و نیازهای پژوهشی آن ها باید به کدام سمت برود.

 چون در سطح استان احصا کرن این مسائل خیلی موثر تر و ساده تر است تا این که وزارت علوم بخواهد از یک جایگاه، همه این موارد را شکل بدهد. البته شورای مرکزی مدیریت استانی آموزش عالی هم در سطح وزارت خانه شکل گرفته است که شخص وزیر رییس شورا، معاونین وزیر، دبیرخانه این شورا مرکز تحقیقات مستندات علمی وزارت علوم است که راهبری می کند و در سطح استان هم دانشگاه های معین این وظیفه را دارند.

 اهداف و رویکردهای دبیرخانه دانشگاه معین چیست؟

این اهداف در خود آیین نامه به طور مشخص، تشریح شده است، چند مورد کلان هست  که یکی تمرکز زدایی ، واگذاری برخی تصمیم گیری ها در استان خواسته دبیرخانه هاست اما اگر بخواهید به طور مشخص به چند مورد اشاره کنیم هم افزایی موثر آموزش عالی در راستای افزایش کارایی، اثر بخشی و ماموریت گرایی مهم ترین ماموریت دبیرخانه ها است که در سطح استان موسسات موازی کار نکنند و برای حل چالش ها ی استان وارد عمل  شوند .

 موسسات رشته ها را بر اساس تقاضای شغلی و تقاضای نیاز نسل جوان برنامه ریزی کنند. مشارکت هر چه بیشتری در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های آموزش عالی کشور از دیگر رویکردهای دبیرخانه است.

کلیدی ترین نکته و مهم ترین رویکردی که در دبیرخانه مطرح است بهره گیری موثرتر از فرصت ها و مزیت های استانی است. در واقع آموزش عالی باید عرضه محوری را کنار بگذارذ و زیر نظام ها به تقاضا و نیازهای جامعه ورود پیدا کنند.

متناسب سازی و متوازن کردن توسعه در استان از رویکردهای دیگر است که نیاز به ساختار حقوقی وهماهنگی بین بخشی دارد . یعنی بین ساختار مدیریت کلان استان و ساختار وزارت علوم باید هماهنگی وجود داشته باشد.

کاهش بروکراسی که ناشی از تصمیم گیری های متمرکز در وزارت است  و ابلاغ برخی از این ها به استان ها می تواند کمک کننده باشد.

در اردیبهشت 1400 بعد از شکل گیری دبیرخانه های معین استان ها ، شورای مرکزی مصوباتی را به دانشگاه ها ابلاغ نمود که تنها مصوباتی بوده که توسط آن بخشی از وظایف وزارت ابلاغ شد ولی تحول خاصی را ایجاد نکردند .

 مثلا در بخش پژوهش و فناوری، تصمیم گیری برای راه اندازی برای مراکز رشد یا پیشنهاد راه اندازی فعالیت پژوهشگاه ها که حتی برای همین ها هم خیلی پشتیبانی حقوقی  انجام نشد و یا در بخش آموزش که بسیار نیاز هست که مصوباتی را داشته باشند، بازنگری برنامه های درسی بر اساس نیاز استان واگذار شده است .

 اولویت های توسعه برنامه درسی و همین طور پپیشنهاد در مورد شیوه های قوانین و مقررات آموزشی از جمله پیشنهاداتی است که شورای مرکزی در یک سال قبل ارایه داد اما هنوز وزارت خانه در این خصوص شفاف سازی و پشتیبانی زیرساختی و حقوقی که باید داشته باشد را انجام نداده است و به نوعی تکلیف جنبه های حقوقی و زیرساختی دبیرخانه ها  خیلی روشن نشد  که من جا دارد از این فرصت استفاده کنم و از وزارت علوم درخواست  کنم که تمهیداتی در این خصوص بیندیشند.  ضمن این که یک هم پوشانی هایی هم با بعضی از کارگروه ها و ساختارهای مشابه دارد مثلا ما در سطح استان با محوریت سازمان برنامه و بودجه استان کارگروهی به نام کارگروه آموزش،پژوهش و فناوری و نوآوری که  مصوبه هسات وزیران است و در زیرمجموعه شورای برنامه ریزی اسان فعالیت می کند. در سطح استان ها ما هیات های نظارت و ارزیابی را نیز داریم که هم پوشانی هایی دارد با دبیرخانه دانشگاه معین که یک مقداری این ها باید نظم پیدا کنند و ساختار بهتری داشته باشند.

جناب آقای دکتر، در خصوص ارتباط آمایش آموزش عالی و سند آمایش استانی هم لطفا توضیحاتی را بفرمایید؟

شاید نقطه عطفی که بتواند فعالیت های این دبیرخانه ها را به نوعی اثربخش تر نماید همین پرداختن به موضوع آمایش آموزش عالی ، علم و فناوری در سطح استان ها است.

آمایش مشخص است که در واقع برقراری تعادل بین سرزمین، انسان، فضا و امکاناتی که داریم و این در همه بخش ها آمایش را در بخش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و بخش های مختلف می بینید. در سطح وزارت خانه در سال 1393 سند آمایش آموزش عالی با توجه ویژه وضعیت ها و نقاط قوت در استان ها انجام شده و سند آمایش بسیار مفصلی است که برای استان اصفهان هم ماموریت ها و نقاطی دیده شده است.

خوشبختانه در سال 1399 ضوابط ملی آمایش سرزمین و سند آمایش سرزمینی به شکل جامع و کامل در سطح ملی تصویب و به استان ها ابلاغ شد.

برش استانی آن هم در اواخر سال 1399 شامل : برنامه ی اجرایی و آمایش استان اصفهان به همه دستگاه های اجرایی استان ابلاغ شده است این سند یک بخش آموزش عالی دارد که در آن به تفسیر گفته شده که ماموریت های هر منطقه و نقاط قوت های هر منطقه و رویکردهای اقتصادی، اجتماعی که در هر منطقه وجود دارد و می تواند به عنوان یک چراغ راهی برای مجموعه آموزش عالی باشد، دیده شده است.

مکاتبات اولیه برای بحث تدوین برش آموزش عالی این سند انجام شده است . البته این موضوع سابقه داشته است و در سال1393 سند آمایش آموزش عالی استان اصفهان تدوین شده بود و از تدوین آن سند حدود 8 سال می گذرد و خیلی از شاخص ها و رویکردها تغییر کرده است و ان شاالله که ما بتوانیم در دوره جدید و در سال 1401 سند جدید آمایش آموزش عالی استان را تدوین کنیم که بتواند جهت گیری های کلان و متناسب با ماموریت ها ، وضعیت مناطق مختلف استان در چارچوب آن سند آمایش آموزش عالی که برای همه بخش ها تکلیف است عملیاتی شود.

آقای دکتر فرامرزی در پایان لطفا" چشم انداز هایی که برای این دبیرخانه متصور هستید و چالش هایی که پیش رو دارید را شرح بدهید؟

چشم انداز ما در این دبیرخانه این است که اولا وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری در دوره ی جدید یک مقداری توجه بیشتری به این دبیرخانه ها بکند ،  اگر چه مبنای حقوقی آن سرجای خودش هست و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تکلیف وزارت خانه در بحث آمایش را روشن کرده  است و کاری به جا به جایی یا تغییر مدیران ندارد اما ما در چند ماه گذشته خیلی توجه جدی در این مورد ندیدیم و امیدواریم که خود وزارت خانه توجه جدی داشته باشد.

چشم انداز ما این است که وزارت خانه در دوره جدید وظایف و ماموریت های مهم تر و عملیاتی تری به این دبیرخانه ها محول کند و از حالت شعاری در بیایند. تا این اتفاق بیفتد ما همچنان چالش های قبلی را  که برای دبیرخانه هیات هست داریم به عنوان مثال هیچ مصوبه ای در خصوص جایگاه این دبیرخانه در چارت دانشگاه ها و در چارت دانشگاه معین ، پشتیبانی حقوقی مالی و نیروی انسانی از این دبیرخانه ها به هیچ وجه تا الان انجام نشده است. ضمن این که هیچ شفاف سازی هم در ارتباط با شرح وظایف این دبیرخانه ها و ماموریتی که دارند به صورت عملیاتی گزارش نشده است. اگر چه اهداف کمی آن مشخص است ولی هنوز به شکل عملیاتی وارد این موضوع نشده است.